Antykoncepcja jest stosowana po to, aby uniknąć zajścia w niechcianą ciążę. Sam termin antykoncepcja oznacza podejmowanie wszelkich działań, które mają na celu niedopuszczenie do zapłodnienia. Antykoncepcję stanowią środki mechaniczne, chemiczne, hormonalne, wkładki wewnątrzmaciczne, stosunek przerywany oraz ubezpłodnienie.

Skład antykoncepcji hormonalnej

Preparaty antykoncepcji hormonalnej mają postać tabletek doustnych, wstrzyknięć oraz implantów podskórnych, plastrów, sprayów i krążków dopochwowych. Najczęściej stosowane są jednak tabletki doustne. Te z kolei dzielą się na tabletki jednoskładnikowe, tzw. minipigułki, które zawierają progestagen oraz tabletki dwuskładnikowe, tzw. preparaty złożone, zawierające etynyloestradiol (syntetyczny analog estrogenu) oraz progestagen (syntetyczny odpowiednik progesteronu). Środki dwuskładnikowe dzielą się na jednofazowe, dwufazowe i trójfazowe. Tabletki jednofazowe cechuje stała proporcja i stężenie etynyloestradiolu i progestagenu w każdej tabletce. Dwufazowe tabletki są zróżnicowane pod względem stężenia progestagenu w pierwszej i drugiej połowie opakowania. Tabletki trójfazowe mają inną zawartość hormonów na początku, inną w połowie i inną pod koniec opakowania. Istotne jest, że syntetyczne odpowiedniki hormonów mają dwustukrotnie silniejsze działanie aniżeli hormony naturalne. Opakowania zawierają 21  lub 28 tabletek, z których 7 zawiera tylko masę tabletkową, bez substancji hormonalnej. W ostatnich czasach pojawiły się na rynku preparaty, które przyjmuje się przez 12 miesięcy bez przerwy, co likwiduje comiesięczne krwawienia.

Działanie środków antykoncepcyjnych

Preparaty dwuskładnikowe hamują produkcję i wydzielanie gonadotropin przez przysadkę mózgową. Zostaje ponadto zniesiony okołoowulacyjny szczyt hormonów LH i FSH, obniżone zostaje również średnie stężenie FSH w cyklu. Zmiany te doprowadzają do niemożności dojrzewania pęcherzyka Graafa oraz blokują jajeczkowanie. Błona śluzowa macicy pod wpływem tych środków ulega zanikowi i degeneracji. Grubość takiej błony śluzowej wynosi około 3-6 mm w porównaniu z normalnym fizjologicznym cyklem, w którym sięga 12-14 mm. Pojawiają się także mikropolipy i mikrozakrzepy. Zmiany te uniemożliwiają implantację zarodka, mają działanie wczesnoporonne. Zażywanie tabletek antykoncepcyjnych już po 2-3 dniach powoduje zagęszczenie śluzu szyjkowego, który staje się lepki i nie przepuszcza plemników. Śluz taki nie zawiera środków odżywczych dla plemników, więc nie mają możliwości przeżycia w takich warunkach jak w naturalnym, wysoce płodnym śluzie. Kanał szyjki macicy pozostaje zamknięty przez gęsty czop śluzowy. Dodatkowo transport zygoty przez jajowód jest spowolniony, co może doprowadzić do jej obumarcia.

Preparaty jednoskładnikowe zawierają tylko progestagen i ich celem jest zamknięcie ujścia zewnętrznego i kanału szyjki macicy gęstym czopem śluzowym oraz zmiany endometrium, co hamuje zagnieżdżenie blastocysty w macicy. Warto pamiętać, że pomimo stosowania  tych preparatów, owulacja i tak pojawia się dość często. Dochodzi również do krwawień acyklicznych. Tabletki te muszą być przyjmowane codziennie z dużym rygorem czasowym. Opóźnienie w braniu minipigułek o ponad 3 godziny znacznie obniża ich skuteczność. Preparaty te są stosowane również przez matki karmiące dzieci. W ulotce pojawia się informacja, że u dzieci w okresie 7 miesięcy stosowania tych tabletek nie zaobserwowano zmian stanu zdrowia. Nie ma jednakże długoterminowych badań na temat rozwoju i wzrostu, a zwłaszcza przyszłej płodności tych dzieci w kolejnych latach ich życia.

Inne formy antykoncepcji hormonalnej

Na rynku funkcjonuje dwuskładnikowy pierścień, który wkłada się do pochwy między 2. a 5. dniem cyklu na około 21 dni. Mechanizm działania jest identyczny jak w przypadku stosowania antykoncepcji dwuskładnikowej.

Progestageny można nie tylko podawać w formie doustnej, ale również w postaci wstrzyknięć, implantów, plastrów oraz krążków dopochwowych. Preparaty do wstrzyknięć, zawierające medroksyprogesteron i estradiol hamują owulację, zaburzają miesiączkowanie. Mogą występować nieregularne plamienia lub zupełny brak krwawienia.

Niekiedy stosuje się też preparaty, które zawierają lewonorgestrel w postaci kapsułek; wkłada się je do tkanki podskórnej na wewnętrznej powierzchni górnej części ramienia na okres 5 lat.

Powrót płodności po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych

W czasie regularnego stosowania tabletek hormonalnych występują tzw. krwawienia z odstawienia,  które nie są typowymi, prawidłowymi krwawieniami miesięcznymi. Produkcja hormonów przysadkowych (LH i FSH) w momencie odstawienia tabletek jest zahamowana. Jajniki są jakby w uśpieniu, a odbudowa błony śluzowej może następować bardzo wolno i nieregularnie. Powrót płodności zależy od rodzaju stosowanych tabletek i czasu ich przyjmowania. Po odstawieniu tabletek dwuskładnikowych płodność może wrócić później niż po zaprzestaniu przyjmowania tych jednoskładnikowych. Cykle po odstawieniu antykoncepcji mogą być krótkie, przedłużone, bezowulacyjne, z krótką fazą lutealną, z obfitymi krwawieniami. Ponadto można doświadczyć zespołu niepękniętego pęcherzyka Graafa. Wskazane jest, aby ewentualne starania o ciążę rozpocząć  w okresie od 3 do 6 miesięcy po odstawieniu tabletek.

Powikłania i działania niepożądane

Podczas stosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych mogą pojawić się następujące dolegliwości: nudności, wymioty, obrzęki, bóle i zawroty głowy, bolesność piersi, obrzmienie, przyrost masy ciała, zaburzenia łaknienia, obniżone libido, depresja, łatwe męczenie się, zwiększone ryzyko nadciśnienia tętniczego, udary mózgu, utrata wzroku, utrata równowagi, zwiększona pigmentacja skóry, czynność wydzielnicza gruczołów sutkowych. Istnieje także zwiększone ryzyko wystąpienia choroby zakrzepowo-zatorowej, rozwoju raka piersi. Tabletki mogą również upośledzić reakcje odpornościowe organizmu.

Beata
Mężatka od 15 lat, mama dwójki dzieci, z wykształcenia ekonomistka. Moją pasją są książki, śpiew i rodzinne wypady w góry.